История армянского ковра

ՎՈԼՔՄԱՐ ԳԱՆՑՀՈՐՆԻ ԿՈԹՈՂԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸ

ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԹՈՐՈՍՅԱՆ

Հայ ժողովուրդի բարեկամներու ցանկին վրայ կայ շատ կարեւոր անուն մըՙ Վոլքմար Գանցհորն (VolkmarGantzhorn) գերմանացի աշխարհահռչակ արուեստաբան, որ իր դոկտորական թէզին համար ընտրած է հայկական գորգարուեստը եւ զայն ներկայացուցած Թիւբինգըն քաղաքի համալսարանի «Մշակոյթներու ուսումնասիրութիւն» բաժնին մէջ, 1987-ին:

Նոյն տարին ան հրատարակած է իր թէզը «Արեւելեան քրիստոնեայ գորգը» նախ գերմաներէն ապա ֆրանսերէն եւ անգլերէն լեզուներով:

Եթէ դոկտոր Լեփսիւս արեւմտեան աշխարհին ծանօթացուցած է թուրքերու կողմէ գործուող Ցեղասպանութիւնը, եթէ Արմին Վեգներ լուսանկարած է սովամահ երախաներն ու մայրերը, օր մը զանոնք աշխարհի խղճին ներկայացնելու, եթէ Մարիա Ջակոպսոն հաւաքած ու փրկած է հազարաւոր հայ որբեր, իսկ Նանսէն տուած է անապատէն փրկուածներուն պատկանելութիւն, ապա Վոլքմար Գանցհորն, մշակութային գետնի վրայ,
նոյնքան կարեւոր գործ մը կատարած է, յայտնելով աշխարհին, թէ գորգաշինութիւնը ծագում առած է Հայաստա՛նի մէջ, ուրկէ զարգացած ու ճառագայթած է աշխարհի չորս ծագերը:

Իսկ իր այս պնդումը փաստելու համար աշխարհի տարածքին գտնուող բազմաթիւ թանգարաններու եւ անձնական հաւաքածոներու գործերը քննութենէ անցընելէ ետք գիտականօ՛րէն սելճուքներու եւ թուրքերու վերագրուած գորգերը կը վերադարձնէ անոնց բո՛ւն տիրոջՙ հայ ժողովուրդին:

Հայկական գորգերը եւ անոնց ազդեցութեամբ հիւսուած գորգերը Գանցհորն կը բաժնէ 12 խումբերու, ըստ իրենց իւրայատուկ խաչամոտիվներուն:

Ահա թէ ինչ կը գրէ ան իր գիրքի յառաջաբանին մէջ. «Հեղինակին նպատակը ոչ միայն ցոյց տալ է, թէ արեւելեան գորգը շինուած չէ գետին փռուելու եւ կոխկրտուելու «բարբարոս» եւրոպացիներու կողմէ, որոնք առաջինները եղած են զայն փճացնողները իրենց կօշիկներով: Կը յուսայ, որ մարդիկ կը գիտակցին ի վերջոյ, թէ հաւատացեալ քրիստոնեաներու համար գորգերը եղած են սրբանկարներՙ ոչ պատկերաւոր, պաշտամունքի առարկաներ արեւելեան քրիստոնեայ եկեղեցիներուն մէջ: Ուրիշ այլ հիւսածեղէններու կողքին, գորգաշինութիւնը կը հանդիսանայ հայ ժողովուրդին ամենամեծ նպաստը ամբողջ աշխարհի արուեստի պատմութեան: Այս իրողութիւնը թող նկատուի պզտիկ սրբագրութիւն մը ժողովուրդի մը նկատմամբ, որ իր պատմութեան աւելի քան 2000 ամեայ շրջանին տառապած է որեւէ ժողովուրդէ աւելի իր աշխարհագրական դիրքին պատճառաւ, որ կը գտնուի արեւելքի եւ արեւմուտքի միջեւ: Ան բազմաթիւ անգամներ եղած է բաժան-բաժան, շահագործուած, կողոպտուած, հարկադրուած գաղթելու, հալածուած, տիրապետուած, անարգուած ու սպանուած: Ներխուժողները նոյնիսկ տիրացած են իր արուեստի գործերուն: Այս նոր հատորըՙ յաւելուած եւ վերամշակուած, հրատարակուած է ֆրանսերէն լեզուով, 1998-ին Գերմանիա (Taschen) Թաշըն հրատարակչութեան մօտ, «Արեւելեան գորգը» խորագրով, «Գորգաշինութիւնը եւ իր հոլովոյթը սկիզբէն մինչեւ 18-րդ դար»: Կը պարունակէ 1000 գորգերու, գծագրուած մոտիվներու, մանրանկարներու, խաչքարերու լուսանկարներ, 600-ը գունաւոր, 400-ը սեւ-ճերմակ:

Գրքի «Շնորհակալութիւններ» բաժնին մէջ հեղինակը կը գրէ. «Արեւելեան քրիստոնեայ գորգը արդիւնքն է հիմնական պրպտումներու, որոնք տեւեցին տասնեակ տարիներ: Սկիզբը ոչ մէկ ծանօթութիւն գոյութիւն ունէր, ոչ իսկ կասկած մը, որ կրնար մտածել տալ անոր քրիստոնէական ծագումին մասին: Վերջացնելէ առաջ այս գրքին ձեռագիր խմբագրութիւնը, հեղինակը նոյնպէս նպատակ ունէր ներկայացնել իսլամական արեւելեան գորգը: Սակայն, դժբախտաբար, շատ քիչ գորգերՙ հիւսուած մինչեւ 19-րդ դար, կրնան նկատուիլ վստահօրէն իսլամական գործածութեան մը: Կարեւորագոյնները անոնցմէՙ այս գրքին մէջ տեղ գտած են բաղդատութեան նպատակով միայն»:

Գրքին մէջ կարելի է տեսնել բազմաթիւ նշանաւոր նկարիչներու իւղանկարներ, որոնց մէջ կը տեսնուին հայկական գորգեր: Յիշենք անոնցմէՙ Հոլբէյնը (Holbein), Մեմլինգը (Memling) եւ Ջիոտտոն (Giotto):

Տրուած են Հայաստանի 4 քարտէսներ, զանազան ժամանակաշրջաններու սահմաններով եւ քարտէս մը, որ ցոյց կու տայ հայկական գաղթօջախներըՙ Ասիայէն մինչեւ Ծայրագոյն Արեւելք, մինչեւ Հնդկաստան եւ Չինաստան մէկ կողմէ, Ֆրանսա, Անգլիա, Սպանիա, Լեհաստանՙ միւս կողմէ: Տուեալ երկիրներու մէջ, ինչպէս նաեւ Եգիպտոս, Թուրքիա, Պարսկաստան, Արեւելեան Եւրոպա եւ Ռուսաստան, հայերը իրենց հետ տարած են գորգագործութեան արհեստը եւ զարգացուցած:

Պատմական ֆոնի վրայ, Վոլքմար Գանցհորն փաստեր կը բերէ խեթական եւ ուրարտական թագաւորներու հագուստներու զարդանախշերէն, Բազիրիկ գորգէն, որ կը պատկանի Վանի հայկական թագաւորութեան (Ուրարտու) շրջանին եւ որ ունի նոյն խաչաձեւ մոտիվը եւ նոյն գործուածքի ձեւը, որ հանգուցաւոր ձեւն է, ինչ որ 1000 տարի յետոյ գործուած գորգը: Մեծ արուեստաբանը կը յիշատակէ Մարկօ Պոլոյի այցելութիւնը Կիլիկիա եւ հայ թագաւորներու պալատներուն մէջ անոր տեսած հրաշալի գորգերը: Նաեւ կը յիշատակէ մէկ առ մէկ արաբ պատմիչներու տուած տեղեկութիւնները հայկական գորգերու մասին: Չի մոռնար յիշելու հայոցՙ արաբներուն տուած տուրքերու շարքըՙ հայկական մետաքսէ եւ բուրդէ հիւսուած գորգերը:

Գրքին մէջ տպուած են բազմաթիւ հայկական մանրանկարչական գործեր, խաչքարեր, զարդաքանդակներ, որոնց մոտիվները զուգահեռաբար կ՛ընթանան հայկական գորգերու մոտիվներուն հետ:

Վոլքմար Գանցհորն բացատրութիւններ կու տայ հայկական գորգերու վրայ գտնուող հայերէն տառերու մասին, ինչպէս Տ: Տէր, Է: Էութիւն, եւայլն:

Բազմաթիւ հին գորգերու նմոյշներ, որ ցուցադրուած են Պոլսոյ կամ Անկարայի թանգարաններուն մէջ, «թրքական եւ իսլամական հնութիւններ» վերագրումով, քննութեան առնուած են եւ հաստատուած, որ հայկական են:

Պիտի չզարմանանք, եթէ մի օր Թուրքիոյ տարածքին գտնուող հայկական եկեղեցիներն ալ ներկայացուին իբրեւ «թրքական եւ իսլամական հնութիւններ»:

Գիրքը կը փակուի 1041 թուի գեղեցիկ խաչքարով մը (Եղէգնաձոր) եւ հայերէն տառերու աղիւսակով մը:

Ոեւէ հայ պէտք է ունենայ այս գիրքը իր տան մէջ, ինչպէս պիտի ունենար «Խաչքարերու» կամ «Եկեղեցիներու» գիրքերը:

Գերմանացի արուեստաբանը աւելի շատ բան գիտէ հայոց պատմութեան եւ հայ արուեստի մասին, քան մենքՙ հայերս:

Փարիզ-Բէյրութ